Open/Sluit het zoekformulier
Cordoba is onze plaats van afspraak. Jammer genoeg niet de stad in Andalusië, wel de hippe koffiebar op het Antwerps Eilandje. De Indian Summer kent zijn laatste stuiptrekkingen terwijl de eerste herfstwind als een frisse adem de veelkleurige bladeren van de bomen rukt. Francesca Vanthielen – in de jaren ’90 presentator van het reisprogramma Go2! en tegenwoordig een van de gezichten van de Klimaatzaak – stapt de Napoleonkaai af en komt de bar gezwind binnengewaaid. Napoleon deed een poging de wereld te veroveren, maar zal qua aantal bezochte landen ongetwijfeld de duimen moeten leggen voor Francesca, die in vijf seizoenen Go2! zowat de halve wereld heeft gezien.
Haar eerste reiservaringen situeren zich evenwel dichter bij huis. “Ik herinner me dat we met ons Dafke van het verre Limburg elk jaar één week naar zee gingen,” steekt ze van wal. “Er waren toen nog geen autosnelwegen, waardoor zo’n trip een hele onderneming was. Doorgaans was de koffer van de auto te klein omdat we te veel mee hadden. We reden met 90 km per uur naar zee, mijn zus en ik op de achterbank, en dan waren we nog geen kwartier verder of we hadden al ruzie. Ik vond die reisjes naar zee heel fijn, maar het was een hele onderneming.”
Verre buitenlandse reizen zaten er toen niet in. Reizen op zich waren zelfs niet echt een gespreksonderwerp op de speelplaats. “In die tijd was dat nog niet zo evident. Ik had wel een paar vriendinnen op school die dan een keer naar Joegoslavië gingen, maar dat was zeer uitzonderlijk. Toen dachten we wel even van ‘wauw, die zijn naar het buitenland geweest’. Sommigen gingen ook wel naar Frankrijk of Spanje, maar er werd daar niet zoveel over gesproken op de lagere school. Het schooljaar begon en ik herinner me niet dat er gevraagd werd waar we naartoe waren geweest. Je zag elkaar twee maanden niet en dan ging je terug naar school en speelden we terug trefbal. We namen de draad gewoon terug op. Ik herinner mij niet dat wij daar over spraken. Zelf gingen we ook zelden op reis. We zijn wel een keer gaan skiën, maar verder zijn we nooit geweest.”
Dat heeft ze intussen ruimschoots ingehaald. Vanaf het einde van de jaren ’90 maakte en presenteerde ze samen met haar toenmalige partner Karl Symons vijf seizoenen lang het (voor die tijd) vernieuwende reisprogramma Go2! op VTM. “Karl en ik hadden toen wel al wat gereisd. Het waren de jaren '90, de periode dat Lonely Planet echt begon door te breken. Dat waren ook de reizen die wij met ons tweetjes maakten. Karl had toen zijn eigen productiehuis, ik studeerde af en Karl stelde voor om een reisprogramma te maken over onze manier van reizen. Dat was toen vrij avontuurlijk. Daarvoor gingen mensen nog gewoon op een georganiseerde reis. Wij reisden ergens naartoe en dan zagen we wel. We wisten wel een beetje welk traject we wilden doen en we keken hoe we er konden geraken. Er was toen ook nog geen sprake van de klimaatverandering. We waren daar totaal niet mee bezig. Ik word vaak aangesproken op mijn reisverleden en ik beken: guilty as charged. Maar ik was daar toen niet mee bezig, ik wist het niet en het was toen geen issue. Het gat in de ozonlaag, dat kenden we, maar over het klimaat werd toen niet gesproken.”
Met Go2! zetten Francesca en Karl een nieuwe norm, maar dat bracht ook verantwoordelijkheden met zich mee. “Toen was er Vlaanderen Vakantieland en daar ging het over of een hotel een kluis had of niet. Wij wilden lokaal reizen, zo dicht mogelijk bij de mensen staan. Lokaal eten, avontuur, dát waren de reizen die wij wilden doen. Terwijl we ons programma maakten, begonnen we wel te beseffen wat de impact ervan kon zijn. Natuurlijk, Vlaanderen is een beperkte markt en niet iedereen die keek, ging die reizen ook op hetzelfde moment maken. Maar we beseften wel dat als zoveel mensen ons voorbeeld volgden, je iets kapotmaakt. Op de duur maakten we ook wel andere keuzes omdat we beseften wat de impact was van wat we promootten. We wilden de kijkers ook wijzen op die impact en dus staken we bijvoorbeeld een reportage over de cage apartments in Hongkong in de uitzending. Dat was natuurlijk niet opdat de mensen die zouden bezoeken, maar we wilden wel dat de kijker besefte dat het een land van extremen is. Hongkong, het financiële centrum met onmetelijke rijkdom, maar er zijn ook mensen die met heel weinig geld moeten rondkomen, er zijn ook mensen die leven in die cage apartments… Ik vind dat je dat ook moet beseffen als je naar zo’n land reist. Het was geen vrijblijvend programma, we wilden de mensen bewust laten reizen. Niet met het opgeheven vingertje zeggen dat ze thuis moesten blijven, maar als toerist moet je wel beseffen waar je terechtkomt. Ik denk dat we daar goed in geslaagd zijn en dat we daarmee een andere manier van reizen hebben getoond.”
Als je in vijf seizoenen tijd zoveel gereisd hebt, is het ongetwijfeld moeilijk om er één topbestemming uit te kiezen. Toch willen we weten wat het meeste indruk gemaakt heeft en wat de grootste afknapper was. “Het is ofwel de bevolking die indruk maakt, ofwel de natuur,” verklapt ze ons. “IJsland vond ik overweldigend qua natuur: de helderheid, de zuiverheid… Mijn foto’s zijn daar opmerkelijk mooier, terwijl mijn capaciteiten als fotograaf niet zo bijzonder zijn. Die helderheid vond ik ook in Spitsbergen, waar ik was voor de opnames van Licht (film uit 1998 van Stijn Coninx, n.v.d.r.). Ik voel me dus wel aangetrokken tot het Noorden. IJsland was dus fantastisch en Canada wat dat betreft ook. Die weidsheid van Canada! Je rijdt uren aan een stuk en toch zie je dat je nog altijd maar 3 cm ver bent op de kaart. Op zo’n moment kijk je vanuit een ander perspectief naar een plaats. Als je hier in België drie uur rijdt, dan zit je in een ander land.”
Voor een minder leuke ervaring moeten we naar de andere kant van de planeet gaan. “Cuba vond ik hartverwarmend,” herinnert Francesca zich, “maar een vreselijke plek om te draaien. Het werd ons niet makkelijk gemaakt. Ik wou er echt weg. Vanuit het regime kregen we zogezegd een tolk toegewezen, maar eigenlijk was hij ook een beetje onze spion. Dit mocht niet en dat mocht niet en plots moesten we voor van alles betalen. Er was toen ook nog geen mail en in Cuba was er zelfs geen fax, het was nog met de telex te doen. Wij hadden geen telex, dus moest alles via de ambassade passeren en dat ging heel moeizaam. Elke vraag die we stelden, werd pas weken later beantwoord…. Maar op een bepaald moment moet je wel vertrekken en dan waren onze visa ook niet in orde. De bevolking maakte gelukkig veel goed. Toch is dat een vlek op mijn ervaring over Cuba.”
Net als in Hongkong deed Cuba haar nadenken over de impact van het grote geld op een samenleving. “Cuba was echt wel extreem,” legt ze uit. “Je beseft daar heel goed dat als het kapitalisme er losbarst, wat de gevolgen kunnen zijn. We zijn bijvoorbeeld ook in Praag geweest. Dat was een van onze eerste afleveringen en daar was net de eerste McDonald’s geopend. Voor de rest was die stad nog heel authentiek. Het was in de winter, er was heel weinig toerisme en het is dan ook nog beginnen sneeuwen. Ja, ik was helemaal verliefd op die stad. En als je dan van anderen hoort hoe het er twintig jaar later aan toe gaat op die Karlsbrug… verschrikkelijk. Dan zie je de impact van het kapitalisme op zo’n onbezoedeld gebied. Maar het is dubbel, want dat toerisme brengt ook welvaart voor de bevolking. Dat zijn allemaal discussies en gespreksonderwerpen die je blik op de wereld enorm tekenen. We maakten een reisprogramma, maar er was zoveel dat er bij kwam kijken, waardoor je stilstaat bij hoe de wereld in elkaar zit. Dat was een serieuze eyeopener.”
Toch hebben de vele reizen en de gevolgen van ongeremd toerisme haar reislust niet helemaal weggenomen. Al moeten we het misschien eerder hebben over zin in beleving. “Ik reis veel minder en ik zit natuurlijk ook steeds meer gewrongen met het klimaatverhaal. Ik vind het niet meer dan normaal dat ik daarnaar moet handelen. Mijn drang om dingen te zien is niet groot en ik heb ook wel wat steden bezocht die me zo hebben vervuld met afschuw. Omwille van de drukte, omwille van de impact van het toerisme, het toerisme op de meest destructieve wijze. Neem bijvoorbeeld Firenze, waar je staat aan te schuiven op de stoep om te kunnen wandelen. En dan denk ik ‘wat een hel moet het zijn voor die lokale mensen’. De burgemeester van Barcelona die vraagt ‘kom niet meer naar hier’. Berlijn dat vraagt ‘please, kom niet meer naar hier, we hebben er genoeg, de stad is verzadigd. Toerisme is leuk, maar we zijn verzadigd.’ Ik vind dat wel een heel groot signaal: als de lokale bevolking al zegt ‘echt jongens, het is genoeg’. Ik heb dat hier ook hoor. Ik woon in een vrij toeristische buurt van Antwerpen en dat vind ik prima, maar als ik niet meer over mijn brugje kan fietsen en me tussen de toeristen moet wringen, dan denk ik ook ‘nee, het hoeft niet meer’.”
En dus zoekt Francesca het dichter bij huis en heeft ze Europa herontdekt. "Voor mij gaat het tegenwoordig echt wel om de beleving, het onvoorziene, het ontdekken… En ik heb de fietsvakantie ontdekt. Ik heb een vriendin die even gebeten is door het fietsen als ikzelf, en wij zijn enorme Europafans. Waarom zou je hitte, malaria, jetlag… trotseren terwijl je hier in Europa fantastische plekken kan ontdekken? Iedereen zegt wel ‘als God in Frankrijk’ en ‘Frankrijk is een mooi land’. Maar wat iedereen doet, is de auto pakken en naar het zuiden van Frankrijk rijden. Wat daartussen ligt, laten ze links liggen. Twee jaar geleden ben ik met mijn vriendin vanuit België naar Parijs gefietst en nu zijn we vanuit Frankrijk zelf vertrokken. Vanuit Dijon zijn we naar Montpellier gefietst. Reizen doe ik het liefst met de fiets. Fietsen heeft het ideale tempo. Een moto en een auto zijn te snel, te voet vind ik te traag, want dan doe je maar 20 à 25 kilometer per dag. Met de fiets heb je eigenlijk een fantastisch tempo. Je stopt en je eet waar je wilt, je beslist de avond voordien de plannen voor de volgende dag. En dan kijk je op je smartphone en zie je waar er iets vrij is. Want als je in de zomer door de Cévennes rijdt, moet je wel rekening houden met de drukte. Zo zijn we naar mijn zus in Montpellier gefietst en daarna zijn we met de trein teruggekomen.”
We willen nog van Francesca weten welke raad zij heeft voor wie ook gewrongen zit tussen de bezorgdheid voor het klimaat en de reishonger. “Dat is inderdaad een moeilijke, dat wringt. De raad die ik kan geven, is: denk twee keer na. Wat wil ik eigenlijk zien? Is het nodig dat ik daar naartoe ga? Ik begrijp wel dat als je iemand hebt leren kennen aan de andere kant van de wereld of een neef hebt die daar woont, dat je die eens wilt bezoeken. Maar kortere afstanden binnen Europa moeten we echt met de trein beginnen doen. Het neemt een beetje meer tijd en het is jammer genoeg duurder. Als burger moeten we ons laten horen. Het is volledig ridicuul dat je voor 50 euro naar de andere kant van Europa kan vliegen, terwijl je 250 euro moet betalen als je de trein neemt. Het is niet normaal dat je taksen betaalt op elektriciteit als je de trein gebruikt en dat je geen taksen betaalt op je vliegtuigbiljet omdat kerosine belastingvrij is. En de uitstoot is dan maar voor de gemeenschap. Ook mensen die nooit reizen, die niet bijdragen aan de uitstoot, dragen mee die lasten. Dat zijn dingen die er echt uit moeten, maar die op Europees en zelfs mondiaal vlak geregeld moeten worden. Tegenwoordig kan je je travel miles laten compenseren. Vroeger waren daar heel wat uitwassen in, waarbij je bijvoorbeeld betaalde voor een betere filter op een steenkoolcentrale. Dat is niet de bedoeling, hé. Het mag geen greenwashing zijn, het moet echt een compensatie zijn. Vandaag bestaan er goeie organisaties die dat aanbieden. Dat vind ik dan weer positief, want er is geld nodig om nieuwe bossen aan te planten. Als je je een beetje informeert, vind je echt wel heel goeie, betrouwbare organisaties die je voetafdruk compenseren.”
