Open/Sluit het zoekformulier
Ze werd geboren op een steenworp van de Franse grens en bracht haar jeugd door op een boogscheut van de Nederlandse grens. Dan weet je al heel vroeg wat het buitenland is. En wie in een klein land woont, weet dat er heel veel buitenland is. “Er is nog zoveel dat ik wil zien,” zal ze een paar keer herhalen tijdens het interview. Zij is Joke Devynck, de actrice van wie de heldere ogen en hagelwitte lach alleen al je meenemen op een reis rond de wereld. We hadden het met haar over het belang van context, koffies van vijf euro en over kleuren.
Plaats van afspraak is Cimorné, een ontmoetingsplaats slash krokbar slash fietsenatelier slash kapsalon slash modezaak slash plantenwinkel in een prachtig historisch kader in hartje Aalst. Samen met Joke nemen we plaats in het midden van de houten wielerpiste om door haar reiservaringen en -herinneringen te fietsen.
Maar voor we inchecken voor een trip door haar reisverhalen, willen we van Joke weten wat haar dreef om ook zelf een tekst te schrijven en op de planken te brengen. Vanwaar die stap van uitvoerend naar scheppend kunstenaar? Joke: “Die drang is er altijd al geweest. Alle indrukken die ik opdoe – en die bij mij vrij heftig binnenkomen – wil ik ook uitdrukken. Die moeten dan ergens uit mijn systeem. Daarom dat ik ook schilder. Er is sowieso die drang, en dat maakt dan niet uit of het in taal is, of in schilderen, of in beeldhouwen, of in spelen. Maar er is die drang om me uit te drukken. Dit stuk was nu wel heel persoonlijk, alhoewel het niet zo ingekleed was. De schoonste, de beste kunst is kunst die zowel bij jezelf als bij het publiek binnenkomt. Kunst die dus universeel wordt. Dat is met een schilderij zo, met toneel, met elke kunstvorm.”
Vorig jaar stond Joke met haar monologg 'Kleur' op de planken. We vragen haar om uit te leggen waar dat stuk over ging. “Het is een levensverhaal. Achteraf gezien blijkt het ook te gaan over iets wat nu heel sterk leeft, alles wat met hoogsensitiviteit te maken heeft. Al heb ik zelf een hekel aan dergelijke ‘etiketten’. Daar gaat heel het stuk trouwens ook over. Alles verandert voortdurend en zodra je iets vastzet, zijn mensen geneigd om er eigenlijk niet meer mee aan de slag te gaan. Ze hebben het kunnen benoemen en dan stopt het. Daar gaat het stuk heel hard over. Opeens besefte ik dat ik een stuk geschreven had over iemand bij wie alles zo hard binnenkomt. En dat is bij mij dus ook zo. De wereld komt bij mij heel heftig binnen en daarom is het ook mooi dat ik het kan uitdrukken. Anders zou ik ook geen ‘artieste’ kunnen zijn.” En dat ze kunstenares is, bewijst Joke ten overvloede tijdens haar monoloog. Want naast het brengen van haar tekst, schilderde ze ook tijdens het opvoeren van ‘Kleur’. En dat proces werd op een hele mooie manier in beeld gebracht in de voorstelling.
Voor iemand bij wie indrukken zo fel binnenkomen, moet reizen vast een heel intense belevenis zijn. “Absoluut,” zegt Joke, “maar zoals ik in het stuk ook zeg, ben ik me daar op het moment zelf niet van bewust. Ik geloof dat alles op je harde schijf komt, werkelijk alles wat je ziet. Ook al besef je het niet op het moment zelf, het zit er gewoon. Maar reizen komen absoluut binnen bij mij. Ik denk dat mijn grootste geluksmomenten al reizend zijn geweest. Omdat het sublieme – zoals men in de kunst zegt – het kleine mensje ten opzichte van de grote natuur wel iets doet met mij, zonder sentimenteel te willen doen. Dus op een vulkaan in Indonesië staan of op een trein van Praag naar Boedapest rijden… die momenten zijn zo intens. Misschien omdat ik op die momenten ook alleen ben. Ik reis ook wel met anderen, maar ik ga me altijd afzonderen om bijvoorbeeld een fietstocht te doen… omdat het zovéél is, misschien.”
Uit haar monoloog blijkt Jokes fascinatie voor hoe alles constant verandert. Toch merkt ze ook een steeds grotere uniformisering “Ik heb het gevoel dat steden steeds meer op elkaar beginnen te lijken. Dat vind ik zo jammer. Het zal ook écht zo zijn waarschijnlijk, maar het heeft zeker ook te maken met ouder worden, waardoor je bepaalde zaken ziet terugkeren. Je ziet weer diezelfde winkelketen. De manier waarop je een reis beleeft, hangt ook af van het moment in je leven waarop je iets ziet. Maar ook van hoe lang je weg bent. Ik heb destijds zeven weken in Indonesië rondgereisd en dat is totaal iets anders dan als je een weekje ergens naartoe gaat. Ik heb toen rondgetrokken met iemand die daar vijf jaar gewoond had. Dat zorgt er ook al voor dat je het land helemaal anders beleeft. Honduras heb ik ook zo bezocht, de zoon van onze begeleider woonde daar. Zo kom je op plaatsen terecht waar je anders nooit zou komen. Vroeger was ik anders hoor op dat vlak, romantischer. Ik wou alle gezellige, toeristische plaatsjes zien, maar dat doe ik niet meer. Ik zoek eerder wijken op die geen toeristische hotspot zijn. Als je in Madrid rondloopt, weg van de toeristische plekken, kom je écht in een Spaanse stad terecht.”
Het belang van context blijkt ook uit haar herinneringen aan jeugdkampen. We hebben het even over hoe je je kinderen de mooiste plekjes op aarde kan tonen, maar dat ze dan toch nog in staat zijn hun scoutskampen als mooiste reis te kiezen. Joke herkent het maar al te goed: “De context is daar natuurlijk ook heel belangrijk. Je hebt daar een totale vrijheid. Soms komen mensen mij verhalen vertellen over mij, waarop ik dan zeg ‘nee, dat heb ik niet gedaan’. Ik denk dat ik een beest was in de scouts. Het klinkt raar om te zeggen, maar het is oprecht: ik ben ook graag vuil. Ik vind het heel erg leuk om met de aarde letterlijk in contact te komen. Dus scoutskampen zijn wat dat betreft de hemel op aarde (lacht).”
Zoals bij heel wat mensen die in de jaren ’70 en ’80 opgroeiden, gingen de gezinsvakanties vaak richting onze Zuiderburen. Joke: “We gingen eigenlijk altijd naar Frankrijk. Carcassonne heeft een hele grote indruk op mij gemaakt, maar dat was ook door de omgeving, denk ik: alternatieve mensen die op een berg zaten en daar was ook een man die droomduiding gaf. Opnieuw die context hé. Die streek was fantastisch, heel ruw ook. Papa wist ook heel veel over de Katharen. Met ouder worden besef je dat hoe meer context je mee krijgt, hoe rijker iets wordt. Ik wou dat vroeger niet weten, maar het is wel zo.”
De jongvolwassen Joke wou ook andere horizonten opzoeken, aan de andere kant van de wereld zelfs. Indonesië is het land dat het meest indruk op haar heeft gemaakt. “Zowel de cultuur als het eten waren daar zo verfijnd,” herinnert ze zich. “Ik ben toegekomen op Java en ben direct naar Bali en Lombok geweest. Ik heb dus vooral in de boeddhistische en hindoeïstische cultuur gezeten.
Qua kleuren en mensen heeft die reis een grote indruk op mij gemaakt. Maar daar heeft de context opnieuw veel mee te maken: ik was afgestudeerd aan Studio Herman Teirlinck, ik was superblij, ik had een jaar in de KNS gespeeld, ik had beslist om daar weg te gaan, maar ik had wel een jaar gewerkt en een jaar lang een groot publiek gehad… er was dus heel veel waardoor ik een soort vrijheidsgevoel had. Ik had het ook helemaal uitgestippeld, terwijl ik normaal gezien niets organiseer. Doorgaans laat ik alles op me af komen. Het liefst van al zou ik niets voorbereiden, maar zodra je vertelt dat je ergens naartoe gaat, word je van alle kanten overstelpt met goede raad, da’s zoals wanneer je zwanger bent (lacht). Iedereen wil je zeggen wat je moet doen of bezoeken en dan zit dat toch in je hoofd. Ik vind het heel vervelend als je met een soort gidsje in je hoofd rondloopt in de stad en denkt ‘ah, in dat straatje dit, en daar dat’. Het liefst van al laat ik het op me afkomen.”
Andere mensen beïnvloeden niet alleen je verwachtingspatroon voor je op reis vertrekt, ook tijdens de reis zelf sturen ze – zelfs onbewust – de manier waarop je het land of de stad beleeft. “Het kan inderdaad gebeuren dat je een stad waar je bij een eerste bezoek zelf enthousiast over was, anders beleeft met ander gezelschap. Dat heeft dan te maken met het feit dat die mensen bijvoorbeeld minder enthousiast zijn dan jezelf. Zelf heb ik dat met Amsterdam. Er gaat een moment komen, denk ik, dat ik het ook zal zien als een toffe stad. Maar tot nu toe is het mij niet gelukt. De boekenwinkels ja, maar voor de rest. Het geeft me te veel een ‘poppenhuisje-gevoel’. Het is niet echt mijn ding.”
We hadden het eerder al over de wereld die steeds uniformer wordt. Toch zag Joke dat je ook in Europa nog op plekken kunt komen die hun authenticiteit niet verloren hebben. “Vorig jaar zij we naar Polen gegaan en naar Tsjechië, maar dan niet naar Praag. Dat zijn gebieden waar er minder luxe is. Waar je nog een koffie kunt drinken voor anderhalve euro in plaats van vijf euro. Jongens toch! En we doen dat hé, met z’n allen. Tot je minder geld hebt en dan denk je echt ‘Vijf euro?! Dat gaat niet’. Zot is dat toch.”
Hoewel ze toch al een stukje van de wereld heeft gezien, zijn de reisdromen nog talrijk. Met haar passie voor kleur en kunst als rode draad. “Ik ben enorm bezig met kleuren en ooit wil ik iets doen met bijzondere plaatsen op de wereld die – door hun kleuren - natuurfenomenen zijn. Waar de natuurelementen uniek zijn door hun kleuren. Maar ik wil nog zoveel. Ik wil ooit eens naar de Paaseilanden. Dat heeft dan weer te maken met het feit dat er thuis twee Paaseilandbeeldjes stonden en papa had daar een fascinatie voor. Eigenlijk is het zo simpel soms. Je hebt daar heel je jeugd zitten op kijken en dan registreer je dat blijkbaar op je harde schijf.”
En dan is er nog Zuid-Amerika, een continent dat haar uitermate fascineert. “Maar dan wil ik ook Spaans leren,” gaat ze verder. “Ik denk dat die taalbarrière anders zo’n rem is. Je merkt dat ook in landen waar je de taal niet kent. Ze zitten je dan een beetje uit te lachen en ik vind dat zelf ook best grappig en geestig. Maar het is toch leuk als je eens een half gesprek kunt voeren. Of als je lang ergens bent, dat je niet constant het gevoel hebt dat je voor de gek gehouden wordt. En ik vind Spaans ook een heel mooie taal. Zeker Mexico wil ik ooit bezoeken, omdat daar ook een aantal schilders geleefd hebben. Het lijkt me een enorm fascinerend land. Je hebt er dat ‘larger than life’-gegeven en heel die dodencultus, dat groteske bijna.”
Reizen verplicht je soms ook je eigen zekerheden en waarheden te herzien. Dat merkte Joke zelf tijdens een van haar reizen. “Ik ben ooit op reis geweest naar Egypte. We waren met een groep mensen van allemaal verschillende landen en dat was héél leuk. Een soort reis in de reis, heel absurd. Want soms heb ik discussies met mensen over ‘bestaat er zoiets als volksaard’ en dan denk ik ‘oh jongen’. Maar op zo’n reis heb je dan écht wel die grappige Ieren en Schotten en die rare Canadezen. Heel vreemd.”
Tot slot willen we nog weten wat reizen haar over haarzelf geleerd heeft. “Weet je wat er zo fantastisch is aan reizen,” keert ze de vraag om. Om meteen zelf het antwoord te geven: “Je hebt geen ‘stops’ zoals in het echte leven. Wat het leven is – een constante verandering – dat beleef je op reis ook echt. En ik merk dat ik daar goed in ben. Ik ben een goeie nomade. Als ik reis, wil ik niet te lang op één plaats blijven, want anders ga ik me weer hechten. Reizen heeft me geleerd om vrijer te zijn in het sedentaire leven. Je moet niets doen hé, dat is makkelijk. Er zijn geen verplichtingen, er is niks, je kunt volledig loslaten.”
